Zakład Historii i Teorii Badań nad Sztuką Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Muzeum Narodowe w Poznaniu oraz Stowarzyszenie Historyków Sztuki zapraszają na V Seminarium Metodologiczne Historii Sztuki im. Edwarda Aleksandra Raczyńskiego GRANICA OBRAZU
Pałac w Rogalinie, 23-25 października 2025 roku
Pojęcie granicy obrazu zakłada istnienie dwóch odróżniających się od siebie obszarów: z jednej strony rzeczywistości przedmiotu, wnętrza dzieła, z drugiej zewnętrza i świata otoczenia. To w oparciu o wyznaczenie limitów owych dziedzin, następuje głębsze i konfrontacyjne rozpoznanie ich odmiennych walorów i jakości - czy mówiąc poważniej i ogólniej - ich różnej gęstości bytowej.
Osobliwość granicy obrazu, już na tym elementarnym - fenomenologicznym planie, polega jednak na tym, że ona sama miewa zróżnicowane postaci: bywa ostrą krawędzią, która ściśle odcina rzecz od swego otoczenia; czasami zaś jest kontrastem, który wciąga strefy przygraniczne do wzajemnego dialogu, a nawet dokonuje rozproszenia zarysu obiektu w otaczającej przestrzeni; wreszcie zdarza się i tak, że granica sama osiąga znaczną materialność i okazuje się „trzecim” bytem konkretyzującym się samoistnie między wnętrzem i zewnętrzem. Wszystkie te cechy powodują, że granica jest tak frapującem aspektem dzieła i stanowi jedno z najważniejszych wyzwań interpretacyjnych, które mogą skłaniać do dyskusji z istniejącymi ujęciami teoretycznymi problemu (Brötje, Derrida).
O ile powyższe znaczenia obrazowej granicy wywodzą się z „codziennej” praktyki badacza obrazów, to w jej pojęciu obecne są też znaczenia, które mogą kierować nas ku innym obszarom i np. naprowadzać na kwestie zbliżone do antropologii obrazu. W jednej z istotniejszych, powstałych w ostatnich latach, publikacji poświęconych szeroko rozumianemu fenomenowi obrazów, Horst Bredekamp zasadniczo odróżnia dziedzinę obrazów od fenomenów naturalnych, powołując się w tym zakresie na autorytet Leona Batisty Albertiego i jego stwierdzenie, że obrazy muszą być wynikiem ingerencji człowieka. Niemniej jednak w wielu miejscach swojego wywodu w książce „Akt obrazu”, autor ten przywołuje również zjawiska przyrodnicze (m.in. przemiany wyglądu zwierząt uwarunkowane doborem naturalnym) i rozważa je jako istotne siły ikoniczne. Ta oscylacja dotycząca zakreślenia ram świata obrazów świadczy zapewne o pojmowaniu ich granic jako porowatych, przenikliwych, co samo zachęca do dyskusji, a jednocześnie kieruje uwagę ku innym pytaniom obejmującym np. kwestię statusu ludzkiego gestu wobec uniezależniających się od niego technologicznych sposobów generowania zjawisk wizualnych.
Warto też poddać rozwadze takie pojmowanie obrazu, które w języku angielskim odróżnia słowo image - jako efekt widzenia i wytwór percepcji wzrokowo-umysłowej od określenia picture, sygnalizującego odniesienie do materialnego medium. Otwiera to kierunek namysłu nad nieoczywistym związkiem między obrazem określonym przez nośnik, a takim, który ma charakter przede wszystkim pamięciowy, wędrujący czy „wirtualny”.
Zarysowane tu trzy wątki nie wyczerpują wszystkich znaczeń do jakich odsyła zaproponowany temat i mają służyć jedynie za punkt wyjścia i zaproszenie do wspólnej rozmowy na seminarium.
* Zgłoszenia udziału w seminarium z propozycją tematu i abstraktem (do 1000 znaków) prosimy kierować do 30.06.2025 na adresy: lukasz.kiepuszewski@amu.edu.pl lub juspiotr@amu.edu.pl